อิสลามไม่มีนักบวช แล้ว “อิหม่าม” คือใคร

ในบรรดาศาสนาหลัก ๆ ของโลก “อิสลาม” เป็นศาสนาที่ไม่มี “นักบวช” ต่างจากศาสนาพุทธ คริสต์ หรือพราหมณ์-ฮินดู ซึ่งมีนักบวชเป็นผู้แทนพระเป็นเจ้าบ้าง เผยแผ่พระธรรมคำสอนบ้าง ประกอบพิธีกรรมหรือเป็นสื่อกลางระหว่างพระเป็นเจ้ากับมนุษย์บ้าง แต่เราก็มักจะได้ยินบ่อย ๆ ว่า ศาสนาอิสลาม มีผู้ที่ถูกเรียกว่า “อิหม่าม” หรือบ้างก็เรียก “โต๊ะอิหม่าม” อยู่

หากไม่มี “นักบวช” แล้วอิหม่ามคือใคร มีหน้าที่อะไรบ้าง? แน่นอนว่า เรื่องนี้พี่น้องชาวไทยมุสลิมคงทราบกันดีอยู่แล้ว แต่สำหรับชาวไทยพุทธอาจมีบางส่วนยังสงสัยอยู่

ขอเริ่มด้วยการแปลความหมายของคำว่าอิหม่าม (Imam) เสียก่อน อิหม่าม หรือ อิมาม (إمام) ในภาษาอาหรับ แปลว่า “ผู้นำ” ซึ่งก็เรียกตามบทบาทหน้าที่หลัก ๆ ของผู้เป็นอิหม่าม นั่นคือเป็นผู้นำในการทำละหมาด ตลอดจนเป็นผู้นำชุมชน อิหม่ามยังเป็นที่เคารพนับถือในฐานะผู้มีความรู้และคุณธรรมด้วย

พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 ให้ความหมายของคำว่าอิหม่าม ดังนี้

“คำเรียกผู้นำในศาสนาอิสลาม, ผู้นำในการทำละหมาด, ตำแหน่งสำคัญของคณะกรรมการบริหารมัสยิด, โต๊ะอิหม่าม ก็เรียก. (อ. imam).”

ทั้งนี้ “โต๊ะอิหม่าม” เป็นภาษาท้องถิ่น มาจากการรวมคำในภาษาอาหรับ (อิมาม) กับภาษามลายู คือ “โต๊ะ” (Tok) ซึ่งแปลว่า “คนเฒ่าคนแก่” หรือผู้อาวุโส จะเห็นว่า โต๊ะ ในที่นี้ ไม่ได้เกี่ยวข้องกับเครื่องใช้หรือเฟอร์นิเจอร์แต่อย่างใด

อิหม่ามจึงเป็น “ฆราวาส” หรือผู้ครองเรือนดี ๆ นี่เอง โดยเป็นผู้นำคล้าย ๆ มัคนายกในวิถีพุทธ แต่มัคนายกจะมุ่งเน้นกิจกรรมทางศาสนาเป็นหลัก ส่วนอิหม่ามนั้นแทบจะอยู่ในทุกกิจกรรมทางสังคมของชุมชน เพราะชาวมุสลิมจะถือเอา “อิสลาม” เป็นแนวทางในการดำเนินชีวิตด้วย หลักคิด วิถีปฏิบัติต่าง ๆ ทางศาสนาจึงแทรกอยู่ในทุกกิจกรรมของผู้คน

นอกจากการ “นำ” ละหมาดแล้ว เราจะเห็นอิหม่ามเป็น “ผู้นำ” หรือทำหน้าที่เป็นประธานของกิจกรรมต่าง ๆ ในชุมชน ตั้งแต่พิธีเกี่ยวกับการเกิด พิธีสมรส ไปจนถึงพิธีศพ เป็นผู้ชี้นำคำสอน ชี้แนะหลักศาสนาอิสลาม รวมทั้งนำพาการพัฒนาหรือนำความเจริญมาสู่มัสยิดและคอมมูนิตีของชาวมุสลิม

ตำแหน่งอิหม่ามจึงเหมือนมีทั้ง มัคนายก ผู้ใหญ่บ้าน หรือกำนัน อยู่ในคนคนเดียว

อีกตำแหน่งที่คล้ายคลึงกันคือ “โต๊ะครู” หรือ โต๊ะฆูรู ซึ่งเป็นครูสอนศาสนา ผู้รอบรู้ นักวิชาการ หรือ “นักปราชญ์” (scholars) ความหมายเดียวกันกับ อุลามาอ์ (Ulama – علماء) ในภาษาอาหรับ

แต่ที่กล่าวมาข้างต้นคืออิหม่ามในศาสนาอิสลามนิกายซุนนี (Sunni) เพราะในนิกายชีอะห์ (Shia) อิหม่ามยังหมายถึงผู้นำสูงสุดที่ปกครองประชาคมชีอะห์ด้วยอำนาจชี้ขาดตามหลักศาสนา เป็นบุคคลศักดิ์สิทธิ์ ประมุขของรัฐและศาสนา คือเป็นผู้นำทั้งทางโลกและทางจิตวิญญาณ ความเชื่อเรื่องอิหม่ามยังทำให้นิกายชีอะห์แตกออกเป็นนิกายย่อยอีกหลายนิกาย ได้แก่ นิกาย 4 อิหม่าม นิกาย 7 อิหม่าม นิกาย 12 อิหม่าม

อย่างนิกาย 12 อิหม่าม ปัจจุบันคือศาสนาประจำชาติตามรัฐธรรมนูญแห่งชาติอิหร่าน โดยเชื่อว่ามีอิหม่าม 12 คนปกครองโลก จากนั้นจะเป็นวันแห่งการพิพากษา หรือวันสิ้นโลก

เรื่องของเรื่องคือ ฮาซัน อัล อัสกะรีย์ (Hasan al-Askari) อิหม่ามลำดับที่ 11 สิ้นชีพไปตั้งแต่ฮิจเราะห์ศักราช 260 (ค.ศ. 874) เพราะความขัดแย้งอันรุนแรงระหว่างนิกายชีอะห์กับนิกายซุนนีที่นำโดยราชวงศ์อับบาสิยะฮ์ ทำให้อิหม่ามฮาซันจากโลกไปโดยไม่มีทายาทสืบทอดตำแหน่ง ชาวชีอะห์จึงไร้อิหม่ามลำดับที่ 12 มาจวบจนปัจจุบัน

อย่างไรก็ตาม อยาตอลเลาะห์ คาเมเนอี (Ayatollah Khamenei) ผู้นำสูงสุดของอิหร่านคนปัจจุบัน ซึ่งถูกเรียกว่าเป็นอิหม่ามคนหนึ่ง ก็ไม่ใช่อิหม่ามลำดับที่ 12 ตามคำทำนาย แต่เป็นผู้แทนอิหม่ามลำดับที่ 12 ที่มาปกครองและนำทางชาวชีอะห์เท่านั้น

พวกเขายังเชื่อว่า เชื้อสายของอิหม่ามฮาซันได้หลีกเร้นอยู่ตามโพรงถ้ำ และจะปรากฏตัวอีกครั้งเมื่อวันอวสานโลกใกล้มาถึง

บทความอื่นๆ

สินค้าใหม่

ถุงไปรษณีย์ขาว (ไม่พิมพ์) ขนาด 17x30 ซม.

แพ็ค ละ 50 บาท ( 100 ซอง )

ถุงไปรษณีย์ขาว (ไม่พิมพ์) ขนาด 20x30 ซม.

แพ็ค ละ 59 บาท ( 100 ซอง )

ถุงไปรษณีย์ขาว (ไม่พิมพ์) ขนาด 25x35 ซม.

แพ็ค ละ 84 บาท ( 100 ซอง )

บับเบิ้ลม้วน 32.5 ซม. (หนา 40 แกรม)

ม้วน ละ 125 บาท ( 1 ม้วน )